Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Με την δημιουργία μιας κοινωνικής οργάνωσης,
πατριαρχικής, η γυναίκα βρέθηκε να είναι σε κατώτερη κοινωνική, οικονομική και
πολιτική θέση από τον άντρα, η οποία
συνεχίστηκε και στο μέλλον .
Αυτή
η κοινωνικοοικονομική και πολιτική θέση
της γυναίκας στην διαδρομή της ιστορίας δεν ήταν πάντα η ίδια διότι
υπήρχαν διαφορετικοί παράγοντες σε κάθε
εποχή, όπως η οικογένεια, ο γάμος, το διαζύγιο, η κοινωνική κινητικότητα της
γυναίκας, η θρησκεία, ο κρατικός έλεγχος , που διαμόρφωναν αυτή την θέση.
Στην εργασία αυτή θα εξετάσουμε την θέση και
τον ρόλο της γυναίκας στην βυζαντινή κοινωνία μέσα από τους παράγοντες που την διαμόρφωναν.
1. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Γνωρίζουμε
ότι η κοινωνία ήταν δομημένη σε
οικογένειες.
Στην
βυζαντινή οικογένεια της οποίας η
μορφή ήταν πυρηνική, κεντρικό πρόσωπο είναι η γυναίκα, η οποία μέσα σε αυτήν
ζει και δραστηριοποιείται.
Η
γυναίκα παντρεύεται νέα. Είναι
υποταγμένη στον άντρα της και αφιερώνεται στις ασχολίες της οικίας. Δεν
συμμετέχει στις διασκεδάσεις της πόλης, ούτε κάνει παρέα με άλλες γυναίκες οι
οποίες είναι ελευθέρων ηθών, ή με άλλους άντρες που το απαγορεύει ο σύζυγός
της. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο Κεκαυμένος στο συμβουλευτικό κείμενο προς τους
υιούς του.
Οι
αρετές που πρέπει να την διακρίνουν, όπως συνιστούν οι διανοούμενοι και οι
εκπρόσωποι της εκκλησίας είναι η σύνεση, η σοφία καθώς και να αποφεύγει να γίνεται αντικείμενο
θαυμασμού και πόθου από άλλους άντρες. Και όπως έλεγε ο Ιωάννης Δαμασκηνός, τη γυναίκα θα πρέπει να
την διακρίνει η ομορφιά του πνεύματος.
Στο Βυζάντιο
διαπιστώνεται, ο άντρας να ζει έξω από το σπίτι, ενώ η γυναίκα να κυβερνά τον
οίκο. Έτσι η γυναίκα γεννά, μεγαλώνει τα παιδιά και διαχειρίζεται τα του οίκου
της. Γι αυτό και από μικρή μεγάλωνε στο σπίτι του πατέρα της, με τέτοιο τρόπο
ώστε, να γίνει η τέλεια σύζυγος ενός συνετού άντρα1.
O άντρας όμως ήταν ο αρχηγός
του σπιτιού ο οποίος έπαιρνε τις αποφάσεις και διαχειρίζονταν την προίκα και
όπως θα δούμε παρακάτω υπήρχαν νομοθετικές ρυθμίσεις γι αυτό. Αυτό δεν
συνέβαινε μόνο στις οικογένειες που ζούσαν στις πόλεις αλλά και στις αγροτικές
οικογένειες. Εδώ η γυναίκα του χωριού είχε
την δική της περιουσία, τα προικώα. Εάν ο σύζυγος ήταν σώγαμπρος ή από
φτωχότερη οικογένεια, τα παιδιά μπορούσαν να πάρουν το όνομα της γυναίκας, το
οποίο διατηρούσε και η ίδια .
Οι
χήρες διαχειρίζονταν και αυτές την περιουσία τους ως αρχηγοί των νοικοκυριών, έχοντας
και φορολογικές υποχρεώσεις2.
Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες στις ανώτερες
τάξεις, είχαν προνόμια που δεν τα είχαν
οι γυναίκες αλλά και οι άνδρες που ανήκαν στις κατώτερες τάξεις3.
Παραδείγματα έχουμε από την περίοδο της
εικονομαχίας που οι γυναίκες συμμετείχαν ενεργά σε αυτή την διαμάχη, με την
αποκατάσταση των εικόνων από τις αυτοκράτειρες, Ειρήνη και Θεοδώρα4.
Γυναίκες που ανήκουν στην άρχουσα τάξη και
βρίσκονται στην υπηρεσία του αυτοκράτορα για να τις τιμήσει για τις υπηρεσίες
τους ως βραβεία τους έδινε το τιμητικό αξίωμα της ζωστής πατρικίας5.
Μία
άλλη ακραία περίπτωση γυναίκας με μεγάλη περιουσία είναι αυτή της χήρας
Δανιηλίδας, η οποία είχε 80 υποστατικά
και πάνω από 3000 δούλους, την οποία κληροδότησε στον αυτοκράτορα Λέοντα ς΄ 6 .
2. ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Μετά
την ανακήρυξη του Χριστιανισμού ως επίσημης
θρησκείας του Βυζαντινού κράτους, ίσχυσαν αυστηρότεροι κανόνες συμπεριφοράς από
τους μέχρι τότε.
Ο τέλειος τρόπος βίου ήταν να μοιράσει ο
άνθρωπος όλα του τα υπάρχοντα στους φτωχούς και να γίνει μοναχός για να
κερδίσει την ουράνια βασιλεία.
Την
εποχή αυτή καταδικάζεται η μέχρι τότε συμπεριφορά της ρωμαίας γυναίκας και
κυρίως η ελευθερία στο σεξουαλικό ζήτημα.
Ο
αντιφεμινισμός ήταν το βασικό δόγμα στη βυζαντινή σκέψη. Η θέα της γυναίκας έλεγαν ότι ήταν σαν το
φαρμακερό βέλος η οποία προκαλεί τη διαφθορά. Γι αυτό η γυναίκα δεν θα έπρεπε
να φροντίζει ιδιαίτερα το σώμα της, να χρησιμοποιεί αρώματα και φτιασίδια.
Έπρεπε να κάνει ενάρετη ζωή και να μην
δείχνει το πρόσωπό της σε ξένο.
Την
κοσμούσαν με ένα σωρό επίθετα όπως, αλαφρόμυαλη, φλύαρη, ακόλαστη, επιρρεπή στην πολυτέλεια , γενικά θανάσιμη
παγίδα για κάθε άντρα.
Οι
βυζαντινοί όμως εξακολουθούσαν να παντρεύονται, συνήθεια που την υποστήριζε και
η εκκλησία την οποία έβλεπε ως υποχώρηση στην αδυναμία της σάρκας. Γι αυτό τόσο
το αγόρι, όσο και το κορίτσι έπρεπε να έρχονται σε γάμο κοινωνία σε μικρή
ηλικία7.
Η
οικογένεια το κορίτσι ή θα το πάντρευε ή θα το έκανε μοναχή.
Για
την ανώτερη και μεσαία τάξη ήταν σπάνιο ένα κορίτσι να γίνει μοναχή πριν από
τον γάμο. Συνήθως την μοναχική ζωή την ακολουθούσαν εάν πέθαινε ο σύζυγος, ή
μετά την αποβολή ενός παιδιού ή άλλης συμφοράς.
Κατά
την πρώιμη περίοδο γονείς εξανάγκαζαν τα κορίτσια να γίνουν μοναχές για
οικονομικούς λόγους, μη ύπαρξη προίκας ή προκειμένου σφετερισθούν την περιουσία
της τα άλλα αδέλφια της8.
Επίσης στον κλήρο, ο οποίος χωρίζονταν σε
τάξεις, ανήκε και η διακόνισσα, η οποία έπρεπε να είχε ηλικία τουλάχιστον 50
έτη. Μία από τις αρμοδιότητές της ήταν η βάπτιση κοριτσιών. Αυτός ο θεσμός
υπήρξε από τον 1ο μέχρι και τον 13ο αιώνα και ανήκαν
ανύπαντρες γυναίκες ή χήρες9.
Από
την πρώιμη περίοδο η εκκλησία
τίμησε την γυναίκα που ήταν σύμφωνα με
την ιδεολογική της ηθική. Ένα τέτοιο παράδειγμα έχουμε για την μητέρα του Μ.
Κωνσταντίνου, την Ελένη η οποία αγιοποιήθηκε και είναι από τα πιο σεβαστά πρόσωπα
της χριστιανοσύνης.. Σύμφωνα με την παράδοση η Ελένη ήταν αυτή που πήγε στα
Ιεροσόλυμα και συγκεκριμένα στο Γολγοθά όπου και ανακάλυψε τον Τίμιο Σταυρό του
μαρτυρίου, καθώς και όλα τα λείψανα του θείου πάθους10.
Τον 9ο
αιώνα εμφανίζεται μία νέα αγιογραφική μορφή. Η παντρεμένη γυναίκα που γίνεται
αγία χωρίς να χηρέψει, χωρίς να μπει σε
μοναστήρι, χωρίς να πάρει διαζύγιο.
Οι τρεις αγίες
που συνιστούν αυτή την κατηγορία είναι η Αγ. Θεοφανώ, πρώτη σύζυγος του Λέοντος
Στ΄, η Αγ. Μαρία η Νέα και η Αγ. Θωμαίς
η Λεσβία. Η τελευταία ανήκε στην μεσαία κοινωνική τάξη, ασυνήθιστο αφού από
τους άλλους βίους αγίων γυναικών
παρατηρούμε ότι ανήκουν στην αριστοκρατία ή έχουν συγγένεια με την άρχουσα
τάξη, ίσως γι αυτό όπως θα δούμε παρακάτω είχε μεγαλύτερη απήχηση στις γυναίκες
μέσα στην πόλη έναντι των άλλων αγίων
ανδρών.
Η Αγ. Θωμαίς, σύμφωνα με τον αγιογράφο παντρεύεται κάποιον Στέφανο όταν ήταν στα
απώτερα χρόνια της ηλικίας της, 24 ετών. Παρουσιάζεται ως μία ιστορία ενός αντί
γάμου. Η αγία φροντίζει τους φτωχούς, κάνει ελεημοσύνες και φιλανθρωπίες με
λεφτά που κέρδιζε πουλώντας τα υφαντά που έφτιαχνε, αλλά και χρήματα της
περιουσίας, γεγονός που ο σύζυγό της είναι αντίθετος και γι αυτό την κακοποιεί. Εκείνο που διαπιστώνουμε είναι μία ασυνήθιστη για την εποχή έντονη κινητικότητα
της Αγίας, αφού ενώ η οικία της είναι στην απέναντι ακτή του Βοσπόρου την
βρίσκουμε στην Κωνσταντινούπολη. Ίσως αυτό να οφείλεται στην κοινωνική μεσαία τάξη που ανήκει. Επίσης ότι
ένας από τους λόγους αγιοποίησής της είναι η κακοποίησή της από τον άντρα της
παραμένοντας, έως τον θάνατό της σε ηλικία 38 ετών, παντρεμένη11.
3. Ο ΓΑΜΟΣ
«άνδρός καί γυναικός συνάφεια καί συγκλήρωσις
πάσης ζωής, θείου τε καί ανθρωπίνου δικαίου κοινωνία» .
Σύμφωνα με το παραπάνω από το βυζαντινό δίκαιο
απόσπασμα, από το κράτος θεσμοθετείται η έννοια της μονογαμίας, το αδιάσπαστο
της ένωσης ανδρός και γυναικός, η ηθική λειτουργία των συζύγων, καθώς και η
ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ του άνδρα και
της γυναίκας.
Επίσης και η εκκλησία ένωνε το αντρόγυνο μέσω
του Θεού, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στον γάμο διότι μέσω αυτού επιτυγχάνονταν
η αποφυγή της πορνείας και η διαιώνιση του είδους.
Η
επιλογή του συζύγου δεν γίνονταν από την γυναίκα και αυτό αφορούσε τόσο τους
λαϊκούς γάμους, όσο και τους βασιλικούς.
Για
την γυναίκα ο γάμος ήταν ένα γεγονός γι αυτήν μοναδικό και σημαντικό στην κατά
τα άλλα ανύπαρκτη κοινωνική ζωή της.
Ένας
λαϊκός γάμος άρχιζε με τον στολισμό του νυφικού θαλάμου που ονομάζονταν παστός
και εάν δεν επαρκούσαν τα χρήματα της οικογένειας της νύφης δανείζονταν από
τους γείτονες. Γαμήλιες προσκλήσεις μέσω
λαλετών προσκαλούσαν τον κόσμο στο γάμο, η νύφη ήταν λαμπροστολισμένη, ο
γαμπρός φορούσε τα καλύτερα ρούχα του και γίνονταν πάντα ημέρα Κυριακή, ενώ ο
χρόνος τέλεσης του γάμου καθορίζονταν από την εκκλησία. Μετά το τέλος του μυστηρίου γίνονταν το
γαμήλιο τραπέζι συνοδεία μουσικής και χορών και μετά οι νεόνυμφοι πήγαιναν στο
νυφικό θάλαμο και το πρωί έδειχναν το χιτώνα της νύφης ως πειστήριο παρθενίας,
σε αντίθετη περίπτωση είχε δικαίωμα να ζητήσει ο σύζυγος διαζύγιο.
Ο
γάμος απαγορεύονταν μεταξύ
ετερόδοξων ατόμων, κάτι που όπως θα
δούμε παρακάτω επιτρέπονταν στους βασιλικούς γάμους. Επίσης, απαγορεύονταν να
γίνονται γάμοι μεταξύ ατόμων από διαφορετικές τάξεις 12.
Στους βασιλικούς γάμους η αναζήτηση της νύφης
για τον αυτοκράτορα είχε ιδιαίτερη σημασία. Η νύφη έπρεπε να έχει ευγενική
καταγωγή, να είναι παρθένα και όμορφη.
Μάλιστα κατά τον 8ο και 9ο αιώνα γίνονταν ένα είδος
καλλιστείων για την επιλογή της ομορφότερης.
Πολλές
φορές η ομορφιά ήταν καθοριστικός παράγοντας και επηρέαζε την απόφαση του
γαμπρού, αν λάβουμε υπ’ όψη ότι έτσι κατάφεραν να ανέβουν στο θρόνο και
γυναίκες που δεν είχαν ευγενική καταγωγή.
Οι
αυτοκρατορικές θυγατέρες παντρεύονταν παιδιά ευγενών, στρατηγών και
αξιωματούχων. Πολλές φορές γάμοι γίνονταν για διπλωματικούς λόγους και για το
συμφέρον της αυτοκρατορίας ακόμη και μεταξύ ετερόθρησκων που σε αυτή την
περίπτωση πριν το γάμο γίνονταν αλλαγή ονόματος. Οι γάμοι γίνονταν με
μεγαλοπρέπεια κάτω από τις επευφημίες του πλήθους.
Γάμοι έγιναν και με παράβαση των
εκκλησιαστικών κανόνων, όπως η
τεταρτογαμία του Λέοντα Στ΄, προκειμένου νομιμοποιήσει τον διάδοχό του13. Η σημασία των απογόνων για την νόμιμη
διαδοχή του αυτοκράτορα, αλλά και την συνέχιση της οικογένειας συνέβαλλε στην αλλαγή
της θέσης της γυναίκας14.
4. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Η γυναίκα συνέβαλε στον χώρο της οικονομίας
του Βυζαντινού κράτους σε βαθμό ανάλογα με την κοινωνική τάξη που ανήκε.
Υπήρχαν
όμως, ασχολίες που ήταν για όλες τις γυναίκες, ίδιες ακόμη, και σε
αυτοκρατορικό επίπεδο. Αυτές ήταν το γνέσιμο, η ύφανση και γενικά η κατασκευή
των ρούχων. Οι γυναίκες έλεγχαν την παραγωγή υφασμάτων στους τομείς που
αφορούσε το νοικοκυριό ή την προμήθεια της αγοράς και πώληση αυτών σε βαθμό που
έφτανε την ευρύτερη οικονομία.
Ο
Μιχαήλ Ψελλός κάνει αναφορά σε ένα γυναικείο πανηγύρι της Αγάθης το οποίο ήταν
αφιερωμένο στις υφάντριες γυναίκες. Μάλιστα μαρτυρείται και η ύπαρξη μιας
συντεχνίας με μέλη μόνο γυναίκες υφάντριες.
Εκτός
από τις παραπάνω ασχολίες και άλλα επαγγέλματα έκαναν οι γυναίκες, όπως του
ιατρού, της ιατρομαίας ακόμη και της πλοιοκτήτριας εμπορικών πλοίων. Επίσης
λειτουργούσαν και ένα σημαντικό μέρος από τα καταστήματα λιανικού εμπορείου τα
οποία προέρχονταν κυρίως από την προίκα τους. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι χήρες λόγω της μεγαλύτερης κινητικότητας
που τους επιτρεπόταν, είχαν μεγαλύτερη
συμβολή στην οικονομία του κράτους.
Για
τις αγροτικές ασχολίες των γυναικών οι πηγές που έχομε δεν βοηθούν και
παραμένει άγνωστος ο ρόλος τους σε μεγάλο βαθμό. Και για την αγρότισσα ίσχυε
ότι εφόσον είχε προίκα δεν έπρεπε να εργάζεται και επίσης δεν έπρεπε να βρίσκεται
μακριά από το σπίτι της. Παρ’ όλα αυτά
πηγές μας δείχνουν τις Βλάχες με αντρικά ρούχα να βόσκουν πρόβατα ακόμη
και στο Αγ. Όρος και να πηγαίνουν γάλα στους μοναχούς, στην Αιτωλοακαρνανία να
θερίζουν και να τραγουδούν και στην Άρτα να μαζεύουν σταφύλια, διότι τα
εργατικά χέρια δεν επαρκούν.
Γενικά
οι αγρότισσες που μπορούσαν να
εφαρμόσουν τα ιδεολογικά πρότυπα δεν συμμετείχαν στις αγροτικές εργασίες
εκτός στις πιο παραγωγικές όπως, ο θερισμός
και τα σταφύλια ή στον κήπο ο οποίος ήταν δίπλα στην οικία της. Η αγρότισσα επίσης,
προμήθευε την αυτοκρατορία με παιδιά, είτε για τεκνοποίηση, είτε για στελέχωση
του στρατού και για την άμυνα της χώρας, αφού ο μεγαλύτερος αριθμός αγροτών
ζούσε στα σύνορα της αυτοκρατορίας15.
Καταλαβαίνουμε
ότι η οικονομική δραστηριότητα των γυναικών προϋποθέτει και ανάμιξη στις
κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις.
Σημαντικότερο ρόλο στην εξέλιξη του
βυζαντινού κράτους και στην πορεία της αυτοκρατορίας είχαν οι γυναίκες που βασίλεψαν ή έστεψαν
αυτοκράτορες. Η Ειρήνη η Αθηναία, η Θεοδώρα σύζυγος του Θεοφίλου, η Ζωή και η
Θεοδώρα οι Πορφυρογέννητες. Οι βυζαντινοί, αν και γυναίκες, τις αυτοκράτειρες
τις υπερασπίστηκαν και δεν τις αμφισβήτησαν, είτε ήταν γυναίκες σεβαστές και
σύμφωνα με τα ιδεολογικά πρότυπα της εποχής όπως η Ειρήνη, η Ζωή και η Θεοδώρα,
είτε προέρχονταν από το θέατρο και το καπηλειό16.
Στις
πόλεις όμως υπήρχαν και γυναίκες που
περιποιούνταν τον εαυτό τους βάφοντας τα
μαγουλά τους με διάφορα χρώματα, τα
μάτια τους, στολίζοντας το λαιμό τους με κοσμήματα και φορώντας ωραία ρούχα17.
Μάλιστα, με το ντύσιμο δημιουργούσαν τη μόδα της κάθε εποχής, την οποία
όμως ακολουθούσαν οι εύπορες γυναίκες διότι τα φορέματα αυτά ήταν ακριβά.
Μία
τοιχογραφία που βρίσκεται σε μία
βασιλική κρεβατοκάμαρα, απεικονίζει το βασιλικό ζεύγος Βασίλειο και Ευδοκία να
κάθονται σε πολυτελείς θρόνους, με αυτοκρατορικά ενδύματα και να πλαισιώνονται
από τα παιδιά τους.
Τα παιδιά κρατούσαν τα μεν αγόρια τους κώδικες,
τα δε κορίτσια Θείους νόμους και αυτό διότι ο ζωγράφος ήθελε να δείξει ότι και
τα κορίτσια συμμετείχαν στη θεία γνώση18. Αλλά και ότι λάμβαναν παιδεία και τα
κορίτσια, της ανώτερης κοινωνικής τάξης.
Στις
αρχές του 5ο αιώνα υπήρχε η
φιλόσοφος Υπατία η οποία δολοφονήθηκε από φανατισμό. Είχε πολύ μεγάλες
πνευματικές ικανότητες και δίδαξε πολλούς νέους. Μία πηγή αναφέρει: ντυμένη
μ’ ένα μανδύα, συνήθιζε να περιφέρεται στην πόλη και να ερμηνεύει σε εκείνους
που ήθελαν να την ακούσουν ,τα έργα τού Πλάτωνος ,τού Αριστοτέλους ή άλλων
φιλόσοφων19 .
Την
περίοδο της εικονομαχίας δραστηριοποιήθηκε η μόνη ικανή ποιήτρια της βυζαντινής περιόδου, η Κασσιανή20.
Άλλη
μία γυναίκα γνωστή για την πολυμάθειά
της είναι η Άννα Κομνηνή η οποία δραστηριοποιήθηκε ως συγγραφέας
γράφοντας μία εκτενή ιστορία της βασιλείας του πατέρα της Αλεξίου Α΄21.
5. Ο ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ
Το
βυζαντινό κράτος με τη νομοθεσία προσπάθησε να θέσει τα δικαιώματα της
γυναίκας. Βέβαια όπως και παραπάνω αναφέραμε πάντα βρισκόταν σε κατώτερη θέση
από τον άντρα και αυτές τις νομοθετικές ρυθμίσεις θα πρέπει να τις δούμε σαν
μία προσπάθεια του βυζαντινού κράτους να εδραιώσει το θεσμό της οικογένειας
παρά την ισότητα της γυναίκας με τον
άντρα.
Η
γέννηση ενός κοριτσιού δεν έφερνε χαρά στους γονείς, διότι μαζί με αυτήν
γεννιόταν και η υποχρέωση της προίκας. Έτσι οι φτωχές οικογένειες εγκατέλειπαν
ή εκμεταλλεύονταν τα κορίτσια μέχρι τον γάμο τους ή την είσοδό τους στην μοναχική ζωή.
Αυτό
το φαινόμενο, το κράτος για να το αντιμετωπίσει επί εποχής Ιουστινιανού ίδρυσε
«βρεφοκομεία» που είχαν ως αποστολή την ανατροφή αυτών των παιδιών.
Αλλά
και με νόμο απαγόρευαν στους γονείς να προβαίνουν σε πωλήσεις των παιδιών τους
ή την υποθήκη τους.
Νομικά δικαίωμα γάμου είχαν όσα αγόρια είχαν
κλείσει την ηλικία των 14 ή 15 ετών ενώ για τα κορίτσια τα 12 ή 13 έτη τους.
Και επειδή αυτά τα όρια παραβιάζονταν, υπάρχουν αναφορές για τέλεση μνηστειών
σε ηλικίες επτά ετών .
Το κράτος για
την πάταξη αυτού του φαινομένου νομοθετούσε, ορίζοντας τον τρόπο που θα είχε
ισχύει ο γάμος. Αρχικά με την ιουστινιάνεια νομοθεσία που προέβλεπε μόνο για
τους αξιωματούχους την υπογραφή γαμήλιου συμβολαίου μέχρι με τις Νεαρές του
Λέοντα ς΄ που οριζόταν υποχρεωτικά η ευλογία του γάμου από την εκκλησία. Μία
άλλη ρύθμιση ήταν η απαγόρευση της
παλλακίδας, ισχυροποιώντας έτσι την θέση
της συζύγου.
Όπως
αναφέραμε και παραπάνω η Ρωμαϊκή συνήθεια να επιλέγει η γυναίκα τον σύζυγο της
, στα βυζαντινά χρόνια είχε καταργηθεί και αυτό γινόταν από τον πατέρα.
της. Για την ισχυροποίηση της οικογένειας οι
Ίσαυροι με νόμο αύξησαν σημαντικά τη θέση της μητέρας, επιτρέποντας και σε
αυτήν να δίνει την συγκατάθεσή της για
τον γάμο της κόρης της, τείνοντας έτσι
να εξομοιωθεί με τον πατέρα. Αργότερα καταργήθηκε από τους Μακεδόνες
αυτοκράτορες.
Υπήρχαν
όμως και περιπτώσεις που η γυναίκα αναλάμβανε την αρχηγεία της οικογένειας, όπως
όταν έμενε χήρα.
Άλλο σημείο που ο νομοθέτης επενέβαινε
νομοθετικά ήταν η απαγόρευση σύναψης γάμων που δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις για τεκνοποίηση,
όπως οι γάμοι με ευνούχους.
Μεγάλης νομοθετικής υποστήριξης είχε η
γυναίκα για τα θέματα διαζυγίου. Οι
λόγοι διαζυγίου ήταν σχεδόν ίδιοι με
αυτοί του άντρα. Λόγοι όπως η μοιχεία ,η μη εκπλήρωση των συζυγικών καθηκόντων,η
τέλεση ποινικών πράξεων, δικαιολογούσαν αίτημα διαζυγίου.
Διαφορές που υπήρχαν σε βάρος της γυναίκας
ήταν η παρέα με άντρες ή η επίσκεψη σε μέρη που ο σύζυγος δεν είχε δώσει την άδεια.
Επίσης άλλη διαφορά ήταν η έγκριση από πλευράς πολιτείας, σε αυτό αντιτίθονταν
η εκκλησία, εξωσυζυγικών σχέσεων του άντρα με χήρες ή άγαμες γυναίκες, θεωρώντας
το όχι ως μοιχεία αλλά ως πορνεία. Προοδευτική ρύθμιση φαίνεται να ήταν και η
ύπαρξη συναινετικού διαζυγίου
Ρυθμίσεις
υπήρχαν και για το δεύτερο γάμο, καθώς και για την απαγόρευση τρίτου.
Παραπάνω
αναφερθήκαμε στην οικονομική βάση της οικογένειας που ήταν η προίκα της
γυναίκας η οποία ήταν απαραίτητη για την συντήρηση της. Η διαχείριση της ανήκε
στον σύζυγο, όμως ο νόμος παρείχε στην γυναίκα το δικαίωμα να προσφύγει στην δικαιοσύνη σε περίπτωση που
δεν την διαχειρίζονταν σωστά ο άντρας της. Μετά τον θάνατο του συζύγου η
περιουσία περιέρχονταν στα παιδιά και η γυναίκα
είχε την επικαρπία22.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η θέση της γυναίκας στο Βυζαντινό κράτος
είναι εκείνη που της παραχωρούν η κρατική εξουσία και η εκκλησία .
Η
γυναίκα είναι υποταγμένη στον άντρα της και παραχωρείται από το εκκλησιαστικό
δίκαιο ο γάμος για να σωθεί από τις
ανθρώπινες αδυναμίες, αφού παρουσιάζεται να είναι αφιερωμένη στο κακό.
Με την
νομοθεσία η γυναίκα τιμάται ως μητέρα και ως σύζυγος και υποδουλώνεται σε αυτά
τα καθήκοντα, διότι ιδιαίτερη σημασία ο νομοθέτης δίνει στην οικογένεια .
Υπάρχουν
περιπτώσεις κινητικότητας της γυναίκας αλλά κυρίως μέσα στα πλαίσια των
ιδεολογικών και ηθικών κανόνων της εποχής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1..Βακαλούδη, Α., Τα
καλλιστεία και ο γάμος στο βυζάντιο
2. Βασίλιεφ, Α.,
Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μτφρ.Δ.Σαβραμής, Αθήνα :1995
3. Browning,R., Η βυζαντινή αυτοκρατορία,μτφρ.Ν.Κονομής
Αθήνα :1992
4. Guillou, A., Ο Βυζαντινός πολιτισμός,
μτφρ.P. Odorico Σ.Τσοχανταρίδου ,Αθήνα :1998
5.Kazhdan ,Α.P/Epstein,A.W., Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό,Αθήνα :1997
6..Λαίου ,Α., «Αγροτική ζωή και οικονομία» στο Καθημερινή
ζωή στο Βυζάντιο, Αθήνα :2002
7.Λάιου,Α., «Η ιστορία ενός γάμου: Ο βίος της Αγίας Θωμαίδος
της Λεσβίας» στο Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο,Αθήνα: 1989
8..Mahgo,C., Βυζάντιο η αυτοκρατορία της νέας Ρώμης,
μτφ.Δ.Τσουγκαράκης, Αθήνα :2002
9.Νικολάου,Κ., Η θέση της γυναίκας στη βυζαντινή κοινωνία,
Αθήνα :2000
10..Πέννα,Β., «Ο δημόσιος ,οικονομικός και κοινωνικός βίος
των βυζαντινών» στο Δημόσιος και Ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι Από την
Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά χρόνια,,Πάτρα :2001
1 A.Guillou, Ο Βυζαντινός πολιτισμός,
μτφρ.P. Odorico Σ.Τσοχανταρίδου (Αθήνα
1998):276-278
2 Α.Λαίου ,
«Αγροτική ζωή και οικονομία» στο Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο,(Αθήνα
2002):53
3 Α.P.Kazhdan/A.W.Epstein,
Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό,(Αθήνα 1997):163
4 Στο ίδιο
:160
5 Β.Πέννα, «Ο
δημόσιος ,οικονομικός και κοινωνικός βίος των βυζαντινών» στο Δημόσιος και
Ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά
χρόνια,(Πάτρα 2001):59-60
6 C.Mahgo , Βυζάντιο η αυτοκρατορία της
νέας Ρώμης, μτφ.Δ.Τσουγκαράκης, (Αθήνα 2002):63
7 Στο ίδιο
:258-268
8 Κ.Νικολάου,
Η θέση της γυναίκας στη βυζαντινή κοινωνία,(Αθήνα 2000):16
9 Guillou,βλ. παραπ. :215
10 Πέννα, βλ.παραπ. :126
11 Α.Λάιου,
«Η ιστορία ενός γάμου: Ο βίος της Αγίας Θωμαίδος της Λεσβίας» στο Η
καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο(Αθήνα 1989):237-243
12
Α.Βακαλούδη, Τα καλλιστεία και ο γάμος στο βυζάντιο,( ) :44-54
13 Πέννα, βλ.παραπ. :1-7-115
14 .Kazhdan/.Epstein, βλ.παραπ. :165-167
15 .Λαίου
,βλ. παραπ. :53-55
16.Νικολάου,
βλ.παραπ. :26-35
17 Guillou,βλ.
παραπ. :278
18 Πέννα, βλ.παραπ. :36
19
Α.Βασίλιεφ., Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μτφρ.Δ.Σαβραμής,
(Αθήνα 1995):`160
20 Στο ίδιο :374
21 R.Browning, Η βυζαντινή αυτοκρατορία,μτφρ.Ν.Κονομής
(Αθήνα 1992):239
22 Νικολαόυ,
βλ.πααραπ.:14-26
